Metody rehabilitacji dzieci z wadą słuchu

Słuch jest tym zmysłem, który odgrywa zasadniczą rolę w poznawaniu otoczenia, warunkując rozwój mowy i języka. Stopień ubytku słuchu ma, podobnie jak rodzaj niedosłuchu, wpływ na jakość odbioru i na wytwarzanie dźwięków mowy.

Rehabilitacja osób niesłyszących oznacza zespół działań leczniczych, organizacyjnych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych zmierzających do osiągnięcia przy aktywnym uczestnictwie tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia oraz integracji społecznej.
Od chwili stwierdzenia u dziecka wady słuchu powinno być ono natychmiast objęte specjalistyczną opieką. Brak odpowiednio wcześnie prowadzonej stymulacji słuchu, prowadzi do zmian w strukturach mózgu, które odpowiedzialne są za funkcje słuchowe. Jeśli do dziecka nie będą docierały bodźce akustyczne, nie będzie pobudzany nerw słuchowy i ośrodek słuchu w mózgu, tym samym funkcje te nie będą się rozwijały. Znaczna plastyczność mózgu u małych dzieci wskazuje na konieczność wczesnego zastosowania aparatu słuchowego lub implantu ślimakowego. Zaopatrzenie dziecka w aparat słuchowy bądź zastosowanie implantu ślimakowego jest warunkiem podjęcia wychowania słuchowego, a więc wykorzystania resztek słuchowych do rozwoju mowy dziecka.
Wychowanie słuchowe stosujemy u dzieci, u których uszkodzenie słuchu nastąpiło przed opanowaniem mowy. Trening słuchowy dotyczy dzieci, u których uszkodzenie słuchu nastąpiło po okresie opanowania mowy. Ma na celu przypomnienie dźwięków znanych. Wychowanie słuchowe powinno być prowadzone od chwili stwierdzenia u dziecka ubytku słuchu. Nadrzędnym celem wczesnego wychowania słuchowego jest opanowanie systemu językowego. Istotnym elementem wpływającym na powodzenie w terapii jest dostosowanie właściwej metody do indywidualnych możliwości dziecka.

Podjęcie jak najwcześniej rehabilitacji przez dziecko z wadą słuchu, umożliwia:
– poprawę słyszenia;
– opanowanie języka;
– wzbogacenie słownictwa.

Obecnie istnieją trzy kierunki w wyborze właściwych metod kształcenia i rehabilitacji dzieci z uszkodzonym słuchem:
•pierwszy – naśladuje rozwój mowy dziecka słyszącego, zakładając, że u dziecka z wadą słuchu jest on jedynie rozciągnięty w czasie;
•drugi – uwzględnia odrębność osoby niesłyszącej i w związku z tym skierowany jest na sposoby komunikacji używane tylko przez nią, tzn. np. język migowy;
• trzeci – zakłada, że uszkodzenie jakiegoś zmysłu zaburza spostrzeganie, poszukuje więc sposobu ułatwiającego niesłyszącym odbiór języka. Do niego zaliczymy np. metodę fonogestów.

Metoda audytywno–werbalna (słuchowo-słowna) – oznacza nauczanie mowy na drodze słuchowej według zasady „słuchaj i patrz”. Konieczne jest wczesne wyposażenie dziecka w aparat słuchowy lub implant ślimakowy oraz to, by dziecko wychowywało się w otoczeniu ludzi mówiących. Metoda audytywno-werbalna zakłada otaczanie dziecka mową. Prowadzimy konwersację z dzieckiem nawet wtedy, gdy ma ono ograniczoną możliwość wypowiadania się w sposób foniczny. Rola rodziców polega na ułatwianiu komunikowania się dziecku w sytuacjach codziennych i pomoc w odkrywaniu znaczenia słów i reguł posługiwania się nimi. Proces opanowania języka w przypadku dziecka z uszkodzonym słuchem przebiega zgodnie z cyklem rozwojowym.

Metoda werbo-tonalna – kładzie duży nacisk na rozwój percepcji słuchowej. Łączy ruch ciała i rytm muzyczny w celu rozwoju komunikacji językowej. W metodzie werbo-tonalnej wykorzystuje się aparaturę wzmacniającą dźwięki, która służy poprawie jakości odbioru dźwięku. Jest to m.in. podłoga wibracyjna, słuchawki, mikrofon, pelota wibracyjna (odbiór czuciowy). Każda samogłoska ma przyporządkowany rekwizyt, który stosowany jest do wywoływania i utrwalania danej głoski, np. samogłosce [a] przyporządkowany jest pompon.

Metoda oralna – zaleca się od najwcześniejszego dzieciństwa porozumiewanie się z dzieckiem mową ustną. Kształcenie mowy opiera się na wykorzystywaniu odczuć słuchowych, dotykowych, wzrokowych, związanych z percepcją dźwięków. Dziecko ma nie tylko słuchać swojej mowy, ale ją widzieć i czuć. Rodzice oraz surdopedagog organizują i wykorzystują sytuacje prowokujące do rozmowy.

Fonogesty – są to umowne ruchy jednej dłoni, wykonywane na wysokości twarzy mówiącego. Celem tej metody jest pomóc niesłyszącemu odbiorcy w dokładnym odczytywaniu mowy z ust. Ruchom towarzyszy głośne i wyraźne mówienie. Fonogesty nie zastępują mówienia, lecz je uzupełniają. Dzięki specjalnemu systemowi układów dłoni można łatwo rozpoznawać dźwięki mowy pojawiające się w wypowiedzi, szczególnie głoski trudne do odróżnienia za pomocą słuchu i odczytywania z ust.

Daktylografia – to jedna z form porozumiewania się oparta na odpowiednich układach palców jednej lub obydwu dłoni. Każdej literze lub liczbie odpowiada określony znak daktylograficzny. Zazwyczaj litery prezentowane są za pomocą odpowiednich układów prawej ręki położonej na wysokości twarzy i po prawej stronie.

Język migany – sztucznie utworzona forma przekazu kinestetycznego wykorzystująca znaki języka migowego i gramatykę języka polskiego. Występuje w połączeniu z mową dźwiękową lub bezgłośnym wypowiadaniem słów i zdań.

Język migowy – system znaków, które mają postać gestowo-mimiczną oraz zbiory reguł rządzących związkami i konstrukcjami komunikatów. Jest to typowy język pozycyjny, w którym stosunki gramatyczne oznaczane są za pomocą wyrazów pomocniczych, szyku i cech prozodycznych.

Niezależnie od zastosowanej metody sukces dziecka z wadą słuchu zależy od umiejętności i współpracy dużej grupy specjalistów oraz rodziny. Szczególnie w przypadku edukacji oralnej zespół ten obejmuje:
• dziecko i jego rodzinę,
• pediatrę lub lekarza rodzinnego,
• laryngologa,
• audiologa,
• logopedę,
• specjalistów metody oralnej,
• specjalistę wczesnej interwencji.

W naszym Specjalnym Ośrodku Szklono – Wychowawczym obserwujemy z każdym rokiem zwiększającą się ilość uczniów, u których z pewnością można stwierdzić sukces w zakresie rehabilitacji mowy i słuchu.

UKŁAD PRZEDSIONKOWY

Układ przedsionkowy – zwany zmysłem równowagi jest odpowiedzialny za nasze relacje z grawitacją i silnie związany z wszelkimi układami sensorycznymi w naszym organizmie. Ma również swój udział w koordynacji i odczuciach ruchów całego ciała, właściwej postury ciała. Dojrzewanie i integracja układu przedsionkowego z innymi układami sensorycznymi odbywa się przez długi czas po urodzeniu dziecka, a ważną role w tym procesie odgrywa aktywność ruchowa dziecka. Zapewnia on równowagę statyczną oraz dynamiczną. Jeżeli jest prawidłowo ukształtowany to decyduje on o szybkim rozwoju motoryki dużej. Czym jest motoryka duża?

Motoryka duża stanowi wszystkie obszerne ruchy, w które jest zaangażowane całe nasze ciało lub jego znaczna część, np. ręce i nogi. Jest to taki rodzaj aktywności ruchowej jak: chodzenie, bieganie, skakanie, czołganie się, jazda na rowerze, czy też pływanie.

Sprawny układ przedsionkowy będzie odpowiadał również za utrzymywanie gałek ocznych w równowadze, co jest niezbędnym warunkiem do rozpoczęcia czytania. Ma ogromne znaczenie dla rozwoju i uczenia się. Bez aktywacji układu przedsionkowego dzieci są apatyczne. Nudzą się, gdyż nie są zdolne do bardziej złożonej aktywności. Często same dążą do autostymulacji w domu i również w szkole, np. bujają się na krzesłach, kręcą się, upuszczają przedmioty, uwielbiają wesołe miasteczka.

Źle funkcjonujący układ przedsionkowy ujawnia się w postaci trudnych do wyjaśnienia zaburzeń związanych z uczeniem się, emocjami, zachowaniem i sprawnością ruchową dziecka.

Drodzy rodzice – wszyscy powinniśmy mieć świadomość, że radosna, różnorodna zabawa w dzieciństwie może ukształtować człowieka z wyobraźnią, wykorzystującego w pełni swoje potencjalne możliwości intelektualne, widzącego wyraźnie cel i sens swojego życia, i uczmy tego rodziców.

Noworodki i małe dzieci bardzo lubią stymulacje przedsionkową w postaci powtarzających się ruchów kołysania, huśtania, kręcenia. Taka stymulacja powinna być nieodłącznym elementem zabawy małego dziecka z rodzicem, jak i starszego.

Ćwiczenia stymulujące układ przedsionkowy powinny trwać 2 minuty, ponieważ zakończenia nerwowe męczą się po tym czasie i nie podlegają stymulacji, później należy wykonać ćwiczenia statyczne

źródło – Hanna Chmura

Przykłady ćwiczeń, stymulacji układu przedsionkowego w domu:

 

Turlanie się, toczenie się – po podłodze, różnych fakturach, zawijanie dziecka w sprężysty materiał np. karimatę ,w różnych kierunkach, po niestabilnej powierzchni (np. nie do końca napompowanym materacu), w pudełku kartonowym

Kołysanie – na piłce, łódeczka- na plecach, na brzuchu, przód-tył, bok

„Wahadło”– pozycja stojąca: kołysanie się na boki, na szeroko rozstawionych nogach przenoszenie ciężaru ciała z nogi na nogę( na boki, przód-tył), w siadzie skrzyżnym wprawianie tułowia w ruch wahadłowy i kolisty, ruchy wahadłowe głowy od barku do barku

Przewroty – w przód, w tył

Kręcenie– na krześle obrotowym

Zeskakiwanie na miękkie podłoże – z pudełka, plastikowej miski

Przeskakiwanie przez przeszkody – rozłożony pasek, skakankę

Podskoki, skoki – obunóż, na jednej nodze, przeskakiwanie z nogi na nogę, skakanie wokół własnej osi, według instrukcji, gdzie ma skoczyć dziecko, naśladując zwierzęta(żabę, słonia, królika itd.), wokół woreczka, krążka, przeskoki nad woreczkiem przodem, tyłem , bokiem, obunóż, na jednej nodze, podskoki z przedmiotem trzymanym miedzy kolanami

Bujanie – dziecka w kocu, w fotelu na biegunach

Ciągnięcie – dziecka na siedząco, na leżąco  w kocu trzymając drążek, kijek

Marsz – połączony z podnoszeniem i opuszczaniem głowy, w miejscu- kolana unosimy wysoko lub połączony z wymachami rąk

„Karuzela” – dziecko trzyma linę, pasek od szlafroka w pozycji leżącej na brzuchu( na kocu) rodzic kręci nią w koło (zmiana pozycji: leżąc na plecach, w siadzie)

Wchodzenie na stopień, podnóżek, step i schodzenie, wchodzenie i schodzenie po schodach

Huśtanie linearne w zwisie na rękach jeżeli mamy w domu drążek :do przodu- do tyłu, na boki, góra-dół

Obroty wzdłuż ściany w pozycji stojącej: z punktu A do B (W danym punkcie może być przypięta sylaba, obrazek, może dziecko przenosić przedmiot)

Spoglądanie daleko przez lewe/prawe ramię: pokazujemy obrazek, przedmiot, obrazek jest przyczepiony na ścianie

Skakanie w gumę, na skakance, gra w klasy

 

Na podłodze kładziemy deskę do prasowania, na której kładziemy dziecko, chwytamy koniec deski przy głowie dziecka lekko unosimy nad podłogę i huśtamy do góry, w dół, na boki

Siedzimy na podłodze z podkurczonymi nogami, dziecko chodzi dokoła, a my wystawiamy przeszkody(ręce, nogi), które ono przekracza, przechodzi pod-nad ręką, nogą

Stawiamy dwa krzesła jedno za drugim, siadamy na nich wraz z dzieckiem i udajemy, że jedziemy samochodem, kręcimy kierownicą (przechylamy się na boki), hamujemy i dodajemy gazu (ruchy ciała do przodu i do tyłu), jedziemy po nierównej drodze (podskakujemy)

Na podłodze rozmieszczamy gazety, są to kamienie w wodzie, idziemy gęsiego, przechodząc, skacząc z jednego kamienia na drugi, tak aby nie wpaść do wody

Na podłodze kładziemy sznur, próbujemy (najlepiej boso)chodzić po leżącym sznurze, możemy także chodzić do tyłu, bokiem itp.

Rozstawiamy meble i wszystko, co może służyć do zbudowania toru przeszkód (coś do przechodzenia pod nad, przez, do wchodzenia i schodzenia) dziecko pokonuje tor przeszkód, w razie potrzeby możemy mu pomóc

Zbijanie baniek mydlanych ręką, nogą, rakietkami, łapanie baniek oburącz, w kubeczki

 

METODA WERONIKI SHERBORNE

Nie zawsze zdajemy sobie sprawę z tego , jak ważny jest ruch w życiu każdego człowieka,
w przyrodzie . Bez ruchu nie byłoby życia . Ruch towarzyszy w życiu człowieka od narodzin do śmierci , ujawniając się w różnych formach aktywności . Ruch związany jest z życiem codziennym, zaspakaja nasze potrzeby , pomaga wyrazić emocje. Za pomocą ruchu , człowiek wyraża swoje emocje ,nawiązuje kontakt z otaczającą go rzeczywistością, z drugim człowiekiem. Ruch jest przejawem życia . Aktywność fizyczna jest czynnikiem kształtującym organizm człowieka i jego funkcje. Ruch jest podstawowym i naturalnym środkiem porozumiewania się, wychodzącym
z centrum naszego ciała, do którego w pierwszym rzędzie sięgają dzieci małe i osoby z utrudnioną komunikacją słowną. Podstawą porozumiewania się za pomocą „ języka ruchów” jest świadomość swojego ciała .

Okres przedszkolny jest szczególnie pomyślny dla prawidłowego kształtowania rozwoju motorycznego dziecka. Ponieważ aktywność ruchowa pociąga za sobą doskonalenie czynności
i funkcji poszczególnych narządów, wzmacnia organizm dziecka , kształtuje i usprawnia wszystkie jego układy : głównie ruchowy i nerwowy, dlatego musimy pamiętać , że ruch jest podstawowym bodźcem rozwojowym, spełniającym funkcję stymulującą . Troska o prawidłowy rozwój fizyczny dziecka , o zapewnienie mu możliwości wszechstronnego ruchu , jest działaniem na rzecz szeroko pojętego zdrowia dziecka – zdrowia fizycznego , psychicznego i społecznego .

Metoda wg. Weroniki Serborn jest metodą niewerbalną, poprawia ona komunikację dziecka
z otoczeniem, uaktywniając „ język ciała i ruchu”. Ćwiczenia wskazane przez Weronikę Sherborn można stosować z dzieckiem w każdym przedziale wiekowym. Wykorzystanie tej metody zależy jedynie od naszej inicjatywy i zapotrzebowania. Zaletą tych zajęć jest, to, że nie potrzebujemy żadnych drogich pomocy, a jedynie dużo wolnej przestrzeni, odpowiednie podłoże (np.: koc, materac) i świeże powietrze. Dzięki tym ćwiczeniom, dzieci uczą się poznawać przestrzeń
i zachowywać w niej, czują się swobodnie i nie obawiają się otoczenia. Stają się mniej zahamowane i bardziej otwarte na sytuacje problemowe. Metoda ta pozwala dzieciom poznać swoje ciało i uczy kontrolować jego ruchy, ułatwia też nawiązywanie kontaktów, uczy empatii. Bardzo ważnym walorem metody W. Sherborne jest to, iż w atmosferze radosnej zabawy umożliwia dzieciom zaspokojenie potrzeb psychicznych (bezpieczeństwa), wzrostu i rozwoju, w tym potrzeb  społecznych i poznawczych. Ponadto Ruch Rozwijający pozwala na osiąganie zamierzonych efektów poprze eliminowanie czynników stresujących typu: nakaz, przymus, strach, lęk, obawą.

W metodzie Ruchu Rozwijającego W. Sherborne stosuje się trzy grupy ćwiczeń:

– ćwiczenia z „z” –to ćwiczenia ruchowe, w których jeden z partnerów jest bierny, drugi zaś aktywny i opiekuńczy względem niego. W ćwiczeniach tych nie występuje nawiązywanie kontaktu wzrokowego. Ćwiczenia te mają za zadanie budowanie i wzmacnianie wzajemnego zaufania
i zrozumienia przy pełnieniu odmiennych, uzupełniających się ról;

– ćwiczenia „przeciw” -to ćwiczenia ruchowe, których celem jest uświadomienie uczestnikom ich własnej siły przy współdziałaniu z partnerem. Te ćwiczenia powinny być pozbawione agresji. Ćwiczenia „przeciwko”, mające charakter zabaw pseudoagresywnych, dają dzieciom możliwość poznania własnych i cudzych sposobów reagowania, możliwości radzenia sobie w sytuacji konfliktu, uświadomienia emocji. Świadomość ta pozwala kontrolować swoje emocje i zachowania;

– ćwiczenia „razem” –to takie ćwiczenia ruchowe, które wymagają jednakowego

zaangażowania partnerów. Ćwiczenia te prowadzą do wytworzenia harmonii i równowagi. Udział
w nich wymaga wzajemnego zaufania, zrozumienia, współpracy i równego wkładu wysiłku fizycznego, co jest warunkiem osiągnięcia sukcesu.

W ćwiczeniach tych jest bardzo ważny kontakt wzrokowy między partnerami.

oraz ćwiczenia o charakterze relaksacyjnym („relaks”).

Ćwicząc z dziećmi wg. tej metody musimy wykazać się opiekuńczością, umiejętnością współdziałania i reagowania na potrzeby i możliwości innych. Musimy kierować się następującymi zasadami: –pamiętaj, że uczestniczenie w zajęciach jest dobrowolne (możesz dziecko zachęcać, dodawać mu odwagi, ale nie zmuszać).

• nawiąż kontakt z każdym dzieckiem : pamiętaj o utrzymywaniu kontaktu wzrokowego
  w dalszym okresie zajęć , gdy dziecko już zaadaptuje się do udziału w ćwiczeniach
  (w początkowym okresie kontakt wzrokowy może być zbyt trudny dla dziecka )

• zajęcia powinny być dla dziecka przyjemne i dawać możliwość przeżywania radości
  z aktywności ruchowej , kontaktu z innymi ludźmi , satysfakcji z pokonywania własnych trudności i lęków , z poczucia większej sprawności fizycznej

• bierz udział we wszystkich ćwiczeniach

• w czasie zajęć ściśle przestrzegaj praw dziecka do swobodnej własnej decyzji , aby miało poczucie kontroli nad sytuacją i autonomii

• zauważaj oraz stymuluj aktywność dziecka , daj mu szansę na twórcze działanie

• miej poczucie humoru

• nie krytykuj dziecka

• chwal dziecko nie tyle za efekt , co za jego starania i wysiłek , a także za każde nowe osiągnięcie ,pokonanie lęku , wykonanie nowego ćwiczenia

• unikaj stwarzania rywalizacji

• rozszerzaj stopniowo krąg doświadczeń społecznych dziecka

• stopniowo wprowadzamy najpierw ćwiczenia w parach, później w trójkach, a na końcu
  z większą liczbą osób,

• większość ćwiczeń szczególnie początkowych prowadź na poziomie podłogi

• zaczynaj od ćwiczeń prostych stopniowo je utrudniając

• zmniejszaj udział swojej inicjatywy na rzecz coraz aktywniejszego udziału dziecka
  w kształtowaniu programu

• proponuj naprzemienne ćwiczenia dynamiczne i relaksacyjne

• miej zawsze na uwadze samopoczucie dziecka , pytaj je o przyzwolenie na intensyfikowanie jego doznań

• ucz dzieci zarówno używania siły , jak i zachowania delikatności i opiekuńczości w stosunku do drugiej osoby

• we wszystkich ćwiczeniach , w których jest to możliwe zadbaj o to , aby dziecko znalazło się także w pozycji dominującej (poprzez zamianę ról )

• zaplanuj początek zajęć tak , aby zawierał propozycje ćwiczeń – spotkań , dających poczucie bezpieczeństwa , oparcia i bliskiego kontaktu

Oto parę zabaw i ćwiczeń które Państwo możecie przeprowadzić z własnym dzieckiem w zaciszu domowym, bądż gdy do waszej pociechy przyjdą goście:

Ćwiczenia „z” w parach:

Jak bije twoje serce – dziecko w parze z rodzicem . Dziecko kładzie się na plecach , rodzic przykłada ucho do jego serca i słucha bicia . Rytm serca można wyklaskać . Potem zmiana ról .

„Lustro”– rodzice i dzieci siedzą naprzeciwko siebie, dziecko wykonuje dowolne ruchy, gesty, wykorzystuje mimikę twarzy, rodzic naśladuje ruchy dziecka- zmiana ról.

„Naleśnik”– dziecko leży na plecach, na podłodze, rodzic „zwija go w naleśnik”, „smaruje dżemem, posypuje cukrem, kroi” – zmiana ról.

„Tunel” – rodzic w klęku podpartym, dziecko przechodzi pod rodzicem.

„Prowadzenie ślepca „– rodzic ma zamknięte oczy, dziecko prowadzi go po sali – zmiana ról.

„Krokodyl”– rodzic leży na brzuchu, dziecko kładzie się na niego tak, by brzuchem dotykać pleców rodzica. Rodzic wozi dziecko

 Huśtawka– rodzic chwyta dziecko pod kolanami i podnosi ( dziecko siedzi jak na krzesełku ) . W takiej pozycji huśta je w prawo i w lewo oraz do przodu i do tyłu .

Ćwiczenia „przeciwko” w parach:

 „Kłębek”- dziecko zwija się w kłębek, rodzic próbuje go „rozwinąć” – zmiana ról.

„Spychacz”– dziecko siedzi mocno podparte na podłodze, rodzic próbuje go przesunąć – zmiana ról.

Ćwiczenia „razem” w parach:

Siedząc przodem do siebie i trzymając się mocno za ręce, dziecko kładzie się na plecach, rodzic przyciąga go do siebie.

Stojąc przodem do siebie i trzymając się mocno za ręce, palce stóp ćwiczących złączone, dziecko odchyla się od rodzica.

Stojąc, rodzic ugina kolana (do przysiadu), dziecko z pomocą staje na udach rodzica, trzymając się mocno za ręce dziecko odchyla się do tyłu.

Dziecko stoi tyłem do rodzica, nie odrywając nóg od podłogi „upada” na ręce rodzica.